همه چيز درباره چك و قوانين آن… !
چک چیست؟ در نظام اقتصادی کشورها چک از جمله مهمترین اسناد تجاری است که نقشی اساسی دارد. که در کشور ما نیز این سند تجاری مهمترین ابزار پرداخت می باشد و بسیار در داد و ستد های روز مره به کار گرفته می شود. از آنجا كه سند تجاري مانند چك در كشور ما ايران استفاده بالايي دارد مي توان اهميت آن را دريافت. هر ساله مردم ايران 40-50 درصد از مبادلات مالي و پرداخت هاي خود را با چك انجام مي دهند.
البته تلاش های بسیاری برای جایگزیني چک های کاغذی مرسوم به دلیل ریسک ذاتی و هزینه های بالای آن انجام شده است. همچنین در ديگر کشورها نیز کوشش های بسیاری برای کمتر کردن سهم زیاد چک ها در پرداخت ها در سال های اخیر انجام شده است كه برخي از آنها به نتيجه رسيده است.
اصلاً چک چیست؟
در بعضی موارد دیده شده است که چک را برگرفته از زبان انگلیسی میدانند اما بد نیست اطلاع داشت باشیم که واژه ی چک در اشعار شاعرانی مانند معزی و فردوسی با معنایی نزدیک با کاربرد امروزی دیده شده است . چک به عنوان یک واژه کلمه ای فارسی می باشد و به این معنا است که پولی را که در بانک موجود دارید را برای شخص دیگر حواله یا برداشت می کنید که در گذشته با نام های دیگر از جمله برات، عهدنامه، منشور، و حجت نیز شناخته شده است.
امروزه مفهوم چک بر اساس ماده سیصد و ده قانون تجارت اینگونه ذکر شده است “چک نوشته ای است که به موجب آنصادر کننده وجوهی را که در نزد محال علیه دارد کلا یا بعضا مسترد یا به دیگری واگذار می کند” البته این تعریف برای فهم عموم دشوار است و مناسب تر است که به تعریف آسان تری در این مورد بپردازیم.
چک براساس نظر متخصصین این حوزه سندی تجاری می باشد که موسسه بانکی برای واگذاری پول و اعتبار قابل استفاده به شخصی دیگر یا استرداد آن واگذار میشود .اما شخص دارنده حساب می بایست برای دریافت این سند تجاری شرایط لازم را کسب کرده باشد. بر اساس قانون، چک باید به روی بانک کشیده شود به این شرح که محال علیه چک باید بانک باشد. چک هایی که صندوق های قرض الحسنه و موسسه های مالی ارائه می دهند. چک هستند البته باید به این نکته توجه داشت که شامل حمایت های قانونی صدور چک نمی شوند.
مدل های مختلف چک چیست؟
چک های بانکی انواع مختلفی دارند که به شکل معمول برای داد و ستد هایی با حجم بالا بکار برده می شوند.
زمانی که شما دارنده حساب بانکی باشید و خصوصا دارنده یک کسب و کار باشید یا در حال حاضر قصد راه اندازی آن را دارید، مطلع بودن از انواع چک ها یقینا زمانی به کار شما می آید.
چک های بانکی دو گروه هستند :
گروه اول چک هایی هستند که صادر کننده آنها اشخاص هستند.
گروه دوم چک هایی هستند که صدور آنها توسط بانک ها انجام می شود.
چک های صادر شده توسط اشخاص 2 نوع هستند :
چک عادی:
چک عادی رایج ترین و اولین مدل از چک های بانکی می باشد. در این حالت دارنده حساب از دارایی خود نزد بانک چکی را در وجه شخص مورد نظر صادر می کند.که برای نقد کردن چک مورد نظر باید نزد شعبه بانکی که چک توسط آن صادر شده است مراجعه کنید.
این مطلب را نیز بخوانید: تقلب در صورت های مالی
چک گواهی شده یا تایید شده:
این نوع چک تفاوت بسیاری با چک های عادی ندارد و تنها تفاوت بین این دو نوع از چک ها این می باشد که بانک پرداخت چکی که بر روی آن صادر شده است را تایید می کند. به این شرح که اگر دارنده چنین چکی باشید بانک مورد نظر تضمین می کند در صورت اینکه شخص صادر کننده چک وجه لازم را در حساب خود نداشته باشد مبلغ چک را پرداخت نماید.
چک های صادر شده توسط بانک سه نوع هستند :
چک رمزدار(بین بانکی):
چک بین بانکی به درخواست صاحب حساب و توسط بانک صادر می شود.که به شکل رمز دار و برای بانک های دیگر صادر می شود و امکان وصول آنها به شکل نقد وجود ندارد و بانک صادر کننده وجه چک را به حساب شخصی که چک در وجه آن صادر شده است انتقال می دهد و صدور آن نیز در وجه حامل ممنوع می باشد. نقد شدن این چک هم مثل چک تضمین شده حتمی می باشد.و شایان ذکر است که امنیت چک بین بانکی به دلیل ذکر شدن اطلاعاتی همچون شماره حساب و کد شعبه بانک شخص دریافت کننده چک از امنیت بسیاری برخوردار می باشد.
چک تضمین شده رمزدار(تضمین شده):
در صورتی که دارنده حساب درخواست صدور چک تضمین شده از بانک را نماید این چک صادر می شود و پرداخت وجه به گیرنده ی چک رمز دار توسط بانک تضمین می شود و حتی اگر در حساب شخص دارنده حساب پول کافی وجود نداشته باشد،امکان نقد کردن آن در تمام شعبع های بانک صادر کننده وجود دارد. اما تفاوت چک تضمین شده توسط بانک با خود شخص این می باشد که اگر چک تضمین شده باشد با وجه رایج تفاوتی ندارد.
چک مسافرتی :
چک مسافرتی نیز به وسیله بانک صادر میشود و نزد تمام نمایندگان و کارگزاران آن بانک قابل نقد شدن است.چک مسافرتی در ازای حمل پول زیاد گزینه ای مناسب می باشد.
تفاوت اسناد تجاری دیگر مانند برات و سفته با چک چیست؟
به شکل کلی قانونی ترین و معتبر ترین سند تجاری چک می باشد که بیشتر از هر سند دیگر از حمایت قانونی برخوردار است. در حالی که سفته یک سند عادی یا غیر تجاری می باشد و در مراجع حقوقی دارای حمایت های قانونی به خصوصی نیست. در کل تفاوت های جزئی بسیاری بین سفته و چک وجود دارد و نمی توان تمام آنها را در این نوشته ذکر کرد،اما سعی بر آن داریم که در نوشته ای جداگانه مفصلا به این موضوع بپردازیم.
جزئیات و قوانینی که همه می بایست در مورد چک اطلاع داشته باشند!
شخصی که چک را صادر می کند در تاریخ مذکور در چک باید معادل مبلغ درج شده در بانک محال علیه وجه نقد داشته باشد و قسمتی یا تمام مبلغی را که به اعتبار آن چک صادر کرده است را نباید از حساب خود خارج سازد یا دستور عدم پرداخت چک صادر شده را بدهد یا اینکه به گونه ای چک را نگارش کند که بانک به دلایلی چون عدم تطابق امضا، قلم خوردگی، اختلاف در اطلاعات درج شده در چک و مانند آن از نقد کردن چک خودداری کند.
زمان برگشت خوردن چک (عدم پرداخت) بانک موظف به چه کاری می باشد ؟
در زمانی که چک به یکی از دلایل بالا پرداخت نشود بانک موظف است در برگه های مخصوصی که تمام اطلاعات مربوط به هویت و نشانی کامل صادر کننده چک می باشد را ذکر نماید و دلیل یا دلایل عدم پرداخت را به طور واضح در آن قید و آن را مهر و امضا نماید و به دارنده چک ارائه دهد .
در برگ گفته شده می بایست داشتن یا نداشتن تطابق در امضای صادر کننده ی چک با نمونه امضای موجود در بانک از سمت بانک تصدیق شود. همچنین بانک موظف است فورا نسخه دومی از این برگ را برای آدرس صادر کننده ارسال نماید.
قوانین و مجازات صادر کردن چک بی محل:
طبق قانون هفت قانون صدور چک، صدور چک بلامحل همراه با مجازات می باشد که شامل موارد زیر است :
- صدور چک بلامحل با مبلغ کمتر از ده میلیون ریال – تا 6 ماه حبس
- صدور چک بلامحل از ده تا پنجاه میلیون ریال – 6 تا 1 سال حبس
- صدور چک بلامحل بیش از پنجاه میلیون ریال – 1 تا 2 سال حبس و 2 سال عدم اجازه داشتن دسته چک
- و در حالتی چک های بلامحل متعدد باشند مجازات با توجه به جمع مبالغ آن صادر می شود.
تبصره : موارد فوق در حالتی صدق می کند که ثابت شود چک های بلامحل برای معاملات نامشروع یا بهره و ربوبی نبوده است در غیر این حالت مجازات آن افزایش خواهد یافت.
چه مواردی باعث عدم نقد شدن چک ها می شود ؟
شایان ذکر است که موارد زیر تنها نشانه های متداول هستند و موارد کامل و دقیق نیستند و بر تمام اشخاص نیز دلالت نمی کند، اما میتوان این را ذکر کرد در صورت مشاهده این موارد میتوان به نقد نشدن چک شک کرد و احتیاطات بیشتری را برای دریافت چک لحاظ نمود.
- چکی که در نگارش مبلغ، تاریخ و امضاء آن قلم خوردگی وجود دارد.
- چکی که تاریخ سر رسید آن پنج شنبه یا روز قبل از تعطیلات باشد.
- چک هایی که افراد از قبل تنظیم کرده و از گاو صندوق یا کشوی میز به شما تحویل می دهند نیز باید توجه بیشتری داشته باشید و بهتر است چک را صادر کننده پیش روی شما امضاء و تنظیم نماید.
- چکی که در نگارش مبالغ عددی و حروفی با یکدیگر مغایرت دارند.
- چکی که فرد طرف حساب با عنوان چک همسر یا خانواده خود به شما تحویل می دهد.
- چک سازمان ها و شرکت ها که با یک امضا به شما تحویل داده می شود .
- چکی که برای نقد شدن آن شرطی ذکر شده باشد .
- چک افرادی که اعلامیه یا آگهی حراج درب مغازه یا محل زندگی خود زده اند.
- چک شرکت ها و سازمان هایی که در حال اخراج و تعدیل نیرو هستند.
- چک سازمان ها و شرکت ها که بدون مهر رسمی شرکت به شما ارائه شده است.
- چک های بانک هایی که اعتبار مشتری برای ارائه دسته چک لحاظ نمی کنند و دارای نظام اعتبار سنجی نیستند. (بررسی این بانک ها کار پیچیده ای نیست بانکی که با لحاظ کردن کمترین مدارک و اطلاعات در کمترین زمان دسته چک ارائه می دهد متواند جای شک داشته باشد)
- چک افرادی که دارای پرونده های قضایی بسیار هستند.
- چک افرادی که درآمد پایداری ندارند و می دانید که شاغل نیستند.
- چکی که برای تضمین افراد و معامله صادر می شود.
- چک کسبه ای که پروانه کسب مربوط را از اتحادیه صنفی مورد نظر ندارند.
- چک افرادی که می دانید ممنوع الخروج شده اند.
- چک اشخاصی که به نظام بانکی بدهی معوقه یا سنگین دارند.
نقش نرم افزار حسابداری در مدیریت چک ها :
به وسیله ی یک نرم افزار حسابداری جامع می توان به راحتی تمام اطلاعات مورد نیاز مربوط به چک ها را در آن جمع آوری کرد و عملیات نقد شدن ، برگشت ، اودت و دیگر عملکرد های مربوط به آن را انجام داد و تغییرات مربوط به آن در حساب های اشخاص بصورت اتوماتیک توسط نرم افزار ثبت و تصحیح گردد. یکی دیگر از کمک های شایانی که میتوان به کمک نرم افزار حسابداری شرکتی استاندارد به آن دست پیدا کرد گزارشات متنوع از اطلاعات چک ها و اشخاص طرف حساب میباشد که میتوان با تحلیل آنها تصمیم های مناسب تری در زمینه ی مدیریت واحد اقتصادی و بهبود شرایط و پیشرفت آن اخذ کرد.
