انواع ترک در ساختمان‌ها و نحوه تعمیر آنها
انواع ترک در ساختمان
ترک های ایجاد شده در ساختمان به دو دسته سازه‌ای و غیر سازه ای تقسیم میشوند. و معمولاً ترکهای با عرض و عمق کم ترکهای غیر سازه‌ایی هستند و از اهمیت زیادی به لحاظ تخریب ساختمان و خطرات جانی برخوردار نیستند ولی ترک‌هایی با عرض ۱/۵ تا ۲ میلیمتر و عمق ۱/۵ تا ۲ سانتیمتر ترکهای سازه‌ایی هستند. که به لحاظ اهمیت می‌بایست مورد توجه قرار گیرد که بعضاً موجب تخریب و آسیب‌های جانی نیز میشوند.
در مواردی که ترک سازه‌ایی به وجود آمده است، آن عضو ترک خورده می‌بایست یا تخریب و از نو بازسازی شود یا اینکه در محل ترک به روش خاص دوخته شود.
موقعیت ترک ساختمان
ترکهای عمیق
این ترکها گاهی به طور دائمی به وجود می‌آید و دلیل آن نشست مرتب پی است که در این صورت، بودن ساکنان در ساختمان خطرناک است.
ترکهای ثابت
معمولاً پس از نشست پی، تحرک ساختمان کم می‌شود. این پدیده بر اثر قطع رطوبت و فشرده شدن سطح زیر پیش می‌آید. در نتیجه، شکست و افت دیوارها و اسکلت بنا نیز متوقف و حالت ترک ثابت می‌شود.
موی ترکهای معمولی
این ترکها در اثر افت‌های کوچک در اسکلت بنا و به واسطه نیروها و در مواردی به علت نوع مصالح اندود به وجود می‌آیند. رطوبت، انقباض و انبساط حاصله در مقابل خشک شدن سطوح مرطوب، باعث ایجاد ترکهای مویی می‌شود. درمورد اسکلت فلزی در ساختمان ها بیشتر بخوانید.
انواع ترک در ساختمان
انواع ترک های ساختمان به لحاظ جهت به سه بخش افقی – عمودی – مورب دسته بندی میشوند.
ترکهای افقی
ترک‌هایی که در راستای افق و در طول دیوار ایجاد می‌شود معمولاً به دو دلیل عمده بوجود می‌آیند.
- به هنگام اجرای دیوار، استاد کار می‌بایست دیوار را تا ارتفاع نیمه از تراز انتهایی اجرا نماید و پس از خشک شدن و گیرش دیوار در مرحله بعد آنرا تا تراز ارتفاعی نهایی برساند. این ناپیوستگی در اجرا موجب نشست گرد و غبار خاک بر روی محل ناپیوسته دیوار می‌شود. این گرد و غبار از جنس دانه‌های رس بوده که حالت چربی دارند و در صورتی که استادکار قبل از اجرای نیمه دوم دیوار محل ناپیوستگی را از گرد و غبار نشوید پس از اجرا احتمال وجود ترک افقی در محل ناپیوستگی بسیار محتمل است.
- در صورتی که دیوار در یک مرحله اجرا شود، طبق روش توضیح داده در بند یک نباشد، دیوار کمانش کرده و یا در اصطلاح دیوار شکم می‌دهد و موجب ایجاد ترک افقی در دیوار می‌شود.
ترکهای عمودی
هنگامی که عمق یا عرض این ترکها زیاد یا در اعضای دیگر سازه همچون سقف، کف و … و یا اینکه در سنگ قرنیز ادامه داشته باشند به دلیل اینکه ترک سازه‌ایی هستند از اهمیت فراوانی برخوردار است.
علل ایجاد ترکهای عمودی
- ترکهای سازه‌ایی عمودی عمدتاً به دلیل نبود شناژ قایم یا کمبود آن و ایجاد فاصله زیاد بین شناژها ایجاد و در اصطلاح عامیانه گویند دیوار کمر می‌شکند.
- در صورتی که پی زیر دیوار حرکت کند ترکهای عمودی ایجاد می‌نماید.
- در اثر اجرای نادرست هشتگیر در تقاطع دیوارها ترکهای عمودی ایجاد می‌شود.
ترکهای مورب
- ترک‌هایی که معمولاً زاویه ۴۵ درجه نسبت به راستای افق دارند، به ترکهای مورب معروف هستند. این ترکها اغلب در اثر نشست دیوار ایجاد شده و نشانه شکسته شدن دیوار است. این نوع از ترک بسیار خطرناک است.
- جهت تعیین محل نشست دیوار، ابتدا راستای ترک را معین کرده عمود بر راستای ترک به سمت پایین طرف نشست کرده دیوار را مشخص می‌نمایید.
تعمیر ترکهای ساختمان
اساساً تعمیرات ساختمان به منظور جلوگیری از به هدر رفتن منابع که هزینه‌ی سنگینی را هم به ما تحمیل می‌کند و از طرفی امنیت جانی و رفاهی ساکنان را هم به خطر می‌اندازد صورت می‌گیرد. عمده علّت اصلی خرابی بناها، نشست پی بر اثر عواملی همچون رطوبت و فشارهای وارده از طبقات، بی مقاومتی خاک و عملکردهای آن است. همچنین نوع مصالح مصرفی و اجرای غیرفنی، سبب نشست‌های پی می‌شود.
در مجموع، بر اثر حرکات زمین، اسکلت بنا حرکت می‌کند و شکست‌های مختلف که شامل ترکهای عمیق یا معمولی و در مواردی به شکل مویی است، نمایان می‌شود. در همه‌ی موارد، جهت تعمیر و نگهداری بنا، پس از اطمینان کامل از اینکه نشست و یا حرکت‌های که موجب بروز ترک در ساختمان شده است تثبیت شده است، با لحاظ کردن نکات ایمنی، ترکها را کاملاً باز می‌کنیم، اطراف آنها را عمق بیشتری می‌دهیم، سپس به منظور چسبندگی بیشتر مصالح بکار رفته با محل، محل ترکها را جارو زده و مرطوب می‌کنیم. پس از آن، به منظور جلوگیری از ترک خوردگی دوباره اقدام به مصلح کردن ( توری گالوانیزه و آرماتورگذاری) محل ترکها می‌کنیم.
تعمیر ترکهای نیمه عمیق
بر اثر حرکت پذیری سقف توفال که از انقباض و انبساط رطوبت و حرارت حاصل میشوند. ترک‌هایی به وجود می‌آید. این ترکها را با نوک کاردک و ماله خالی می‌کنیم، سپس آماده کشی و پرداخت کشته و با پنبه زنی، ترکها را می‌گیریم و آماده نقاشی می‌کنیم.
تعمیر ترکهای عمیق
اطراف ترک را با تیشه می‌تراشیم و سپس درز آن را کاملاً خالی می‌کنیم. به کار بردن گچ دستی و کف کش کردن، درون ترک را پر و سطح آنرا با گچ آماده صاف می‌کنیم. سپس با گچ کشته و پنبه آب، سطوح آنرا کاملاً پرداخت و آماده نقاشی می‌کنیم. به منظور جلو گیری از خطر کپ کردن، کشته کشی را در بعد وسیعی انجام می‌دهیم .در این مواقع، باید اصولی را به کار برد تا سطح ترک از اطراف به شکل پخ از گچ کاری و اندود برداشته شود تا عمق ترک در سطحی عریض پیوند شود. به این عمل اصطلاحاً پرداخت کردن، کشته و هم سطح کردن با زمینه در گچ کاری قدیمی می‌گویند.
تعمیر ترک در تقاطع دیوار
دیوارها بر اثر نداشتن پیوند با هشت گیر ترک می‌خورند. در مواقعی نشست و شکست دیوارها، ترکها کاملاً باز و رویت میشوند. در بعضی موارد، این ترکها بسیار عمیق هستند، به طوری که می‌توان دست را در درون آنها حرکت داد. در این حالت، چنین عمل می‌کنیم.
- سطح ترک را از دو طرف کاملاً با تیشه می‌تراشیم، و پس از جارو کردن، سطوح آن را کاملاً مرطوب می‌کنیم.
- چنانچه لازم باشد، کناره‌های ترک را با قلم و چکش چند سانتیمتر بازتر می‌کنیم تا نشست گچ با عمق بیشتری انجام شود.
- ملات گچ تیزون را شلاقی در درون ترک می‌کوبیم تا سطح ترک کاملاً پر شود.
- پس از پر کردن ترک به شکل سرتاسری و کف کش کردن گچ تیزون، اندود گچ و خاک را اجرا می‌کنیم.
- در صورت نیاز، ترک را شمشه گیری می‌کنیم تا در سطح گچ‌کاری یکنواختی به وجود آید.
- با گچ آماده و سپس گچ کشته، سطح اندود را سفیدکاری می‌کنیم و با پنبه آب زدن برای پرداخت، گچ‌کاری را خاتمه می‌دهیم.
- چنانچه در محل تقاطع دیوار ابزار گرد زده شود، یعنی ماهیچه به وجود آید، ترک مجددی پیش نخواهد آمد.
تعمیر ترک در نعل درگاه
به علت‌های زیر، نعل درگاهی و سطوح زیر آن می‌شکنند.
- در اثر نشست ستون زیر نعل درگاه، به علت اهرم شدن آن، برش افقی به وجود آید.
- برش‌های عمودی به خاطر وجود پیوند و اثر نیروهای فشاری در امتداد تیر نعل درگاه و برش‌های طولی بعد از مقدار گیر نعل درگاه به وجود می‌آید که در هر دو حالت، جداره ترکها را می‌تراشیم، باز می‌کنیم و سپس گرد آن را می‌گیریم. سپس، محل مرطوب شده را با گچ به اصطلاح تیزون (زودگیر) پر می‌کنیم و زمینه را با کشته کشی آماده می‌سازیم و سپس ترکها را به ترتیب ترمیم و تعمیر می‌کنیم.
پیوند در ترکهای عمیق
چنانچه ترک عمیق باشد، رج‌های بریده شده را از دو طرف به اندازه یک نیمه، خالی می‌کنیم و با به کار بردن ملات مرغوب و آجرهای راسته مقاوم، سطح ترک را در عرض دیوار با رعایت پیوند، کامل می‌گیریم و سپس مبادرت به اندود کاری می‌کنیم. در این صورت، اثر ترک به کلی محو می‌شود. در بعضی موارد ترک به حدی است که از بیرون، نور و اشیاء قابل رویت می‌شود. به طور مسلم، این ترکک و شکست و نشست از پی شروع می‌شود و تا بالاترین قسمت ساختمان ادامه می‌یابد که برای تعمیر آن، به این صورت عمل می کنیم.
- مسیر ترک را در کف سازی دنبال می‌کنیم و با برداشتن کف سازی به پی می‌رسیم.
- تعمیر از پی شروع می‌شود. با کرسی چینی جداره ترک را جهت به وجود آوردن پیوند خالی می‌کنیم.
- پس از بنایی ترک مذکور، در عمق دیوار اندود و سفید کاری انجام می‌دهیم.
خطر ترکها در ساختمان
- ترکها یک کوتاهی و قصور واقعی و مرئی هستند.
- ترکها ظرفیت باربری سازه‌ها را کاهش می‌دهند.
- ترکها به رطوبت اجازه می‌دهند تا به درون سازه بتنی نفوذ کرده و قابلیت استفاده عمومی را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
- ترکها خطر نفوذ کلرورها را که در معرض نمک‌های ذوب یخ و یخ زدگی و ذوب شدگی مداوم هستند افزایش می‌دهند.(مثلاً پای ستون‌ها، پل‌ها، سطوح پارکینگ‌ها).
- ترکها سبب تشدید خوردگی بتن و آرماتورها شده و قابلیت استفاده از سازه بتنی را کاهش می‌دهند.
- به طور کلی ترکها سبب تخریب تدریجی سازه‌های بتنی میشوند.
رطوبت ترکها و لبه‌های ترک
برای مطالعه اثر رطوبت و انتخاب راه حل مناسب برای تعمیر و ترمیم آن و حتی انتخاب مواد پر کننده باید ترک را از نظر رطوبت طبقه بندی کرد.
- ترکهای خشک
- ترکهای مرطوب
- ترکهای با خروج آب بدون فشار هیدرواستاتیک
- ترکهای با خروج آب با فشار هیدرواستاتیک
خطر ترک ساختمان به چه عواملی بستگی دارد؟
- عرض ترک
- ضخامت و دانسیته پوشش بتنی در مجاورت ترک
- تغییر عرض ترک ناشی از ناشی از نوسانات دراز مدت و کوتاه مدت
- تغییر عرض ترک ناشی از تغییرات سطوح تنشی که سازه در معرض آن است.
عرض ترک
- عرض ترک فاصله بین لبه‌های ترک است که روی سطح المان سازه عمود بر امتداد ترک اندازه گیری می‌شود.
- عرض ترک تنها مبنای بررسی ترک نیست بلکه ضخامت و بیشتر از همه دانسیته پوشش بتنی در مجاورت ترک برای حفاظت در برابر خوردگی دراز مدت بتن آرمه ضروری و مهم است.
- برای محاسبه عرض واقعی ترک از ترک سنج‌ها استفاده می‌شود. برای چنین کاری تاریخ، ساعت، روز، وضعیت هوا و دمای محیط و دمای سازه در طول هر اندازه گیری که برای تشخیص انجام می‌شود می‌بایست یادداشت شود.
