راهنمای جامع ثبت‌های حسابداری پیمانکاری|آموزش کاربردی و نکات کلیدی

ثبت‌های حسابداری می‌توانند ساده یا پیچیده باشند؛ یکی از حوزه‌هایی که ثبت‌های حسابداری در آن شکل خاص و گاهی پیچیده‌تری به خود می‌گیرند، حسابداری پیمانکاری است. در پروژه‌های عمرانی یا خدمات پیمانکاری، جریان مالی به صورت مرحله‌ای و در بازه‌های زمانی بلندمدت اتفاق می‌افتد و ثبت‌های حسابداری باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که بتوانند درآمد، هزینه، سود و زیان هر پروژه را به‌درستی نمایش دهند. در این مقاله با مفاهیم کلیدی، روش‌های شناسایی درآمد، ثبت‌های مهم و چالش‌های حسابداری پیمانکاری آشنا می‌شوید و راهنمایی کاربردی برای ثبت‌های حسابداری پیمانکاری را دریافت خواهید کرد. با مرکز آموزش های تخصصی کاربردی همراه باشید.

ثبت حسابداری چیست؟

ثبت‌های حسابداری، راه انتقال اطلاعات مالی در هر کسب‌وکار یا سازمان هستند. این ثبت‌ها نشان می‌دهند که یک رویداد مالی چگونه و در کجا منعکس شده است. هدف اصلی از ثبت‌های حسابداری، ارائه تصویری روشن، دقیق و قابل اعتماد از وضعیت مالی یک واحد اقتصادی است تا مدیران، سرمایه‌گذاران و سایر ذی‌نفعان بتوانند بر اساس آن تصمیم‌گیری کنند.

آشنایی با قراردادهای پیمانکاری

قرارداد پیمانکاری، توافقی بین پیمانکار و کارفرما برای انجام یک پروژه مشخص است؛ مثل ساخت ساختمان، نصب تجهیزات، یا طراحی یک سیستم. این قراردادها معمولاً به دو صورت رایج هستند:

پیمان با مبلغ مقطوع:

مبلغ قرارداد از ابتدا مشخص است و در صورت انجام کامل پروژه به پیمانکار پرداخت می‌شود.

پیمان براساس فهرست‌بها:

هزینه پروژه براساس مقدار کار انجام‌شده و نرخ‌های مشخص، در طول زمان محاسبه و پرداخت می‌شود.

هرکدام از این نوع قراردادها تأثیر مستقیمی بر نحوه ثبت‌های حسابداری دارند.

روش‌های شناسایی درآمد در حسابداری پیمانکاری

در حسابداری پیمانکاری، شناسایی درآمد با پیچیدگی بیشتری نسبت به فعالیت‌های معمول انجام می‌شود. دو روش اصلی برای شناسایی درآمد وجود دارد:

روش درصد پیشرفت کار: درآمد پیمان، متناسب با میزان پیشرفت واقعی پروژه در هر دوره شناسایی می‌شود. این روش در ایران متداول‌تر است.
روش کار تکمیل‌شده: کل درآمد زمانی شناسایی می‌شود که پروژه به‌طور کامل به پایان برسد. 

پیشنهاد مطالعه: از ۰ تا ۱۰۰ حسابداری پیمانکاری

حساب‌های کلیدی در حسابداری پیمانکاری

 ۱. پروژه در جریان تکمیل

این حساب یکی از مهم‌ترین حساب‌ها در حسابداری پیمانکاری است. در واقع، تمام هزینه‌هایی که برای اجرای پروژه انجام می‌شود، مانند خرید مصالح، حقوق کارگران، حمل‌ و نقل، اجاره تجهیزات، هزینه‌های پیمانکار دست‌دوم و …، به‌صورت تجمعی در این حساب ثبت می‌شود.

نوع حساب: دارایی
کاربرد: تا زمانی که پروژه به مرحله درآمدزایی نرسیده باشد یا همچنان در حال انجام باشد، هزینه‌ها در این حساب باقی خواهد ماند و به‌مرور زمان با شناسایی درآمد ازآن خارج می‌شوند.

 ۲. درآمد تحقق‌یافته پیمان

این حساب برای ثبت درآمد شناسایی‌شده است و در طول اجرای پروژه به‌کار می‌رود. برای مثال وقتی ۴۰٪ از پروژه انجام شده باشد، بر اساس مبلغ کل قرارداد، ۴۰٪ از درآمد را توی این حساب ثبت می‌کنیم.

نوع حساب: درآمد
کاربرد: با استفاده از روش “درصد پیشرفت کار”، درآمد مرحله‌ای ثبت می‌شود تا نشان دهد پیمانکار چه میزان از خدماتش را انجام داده و بابت آن خدمات می‌تواند پول دریافت کند.

 ۳. صورت وضعیت‌های تایید شده

صورت‌وضعیت به معنای گزارشی است که پیمانکار برای کارفرما ارسال می‌کند تا میزان کار انجام‌شده و مبلغ مربوط به آن  تایید و پرداخت شود. زمانی که کارفرما این صورت‌وضعیت را تایید می‌کند، پیمانکار می‌تواند بابت آن طلبکار شود.

نوع حساب: دارایی (مطالبات)
کاربرد: این حساب نشان می‌دهد که کارفرما چه مقدار از درآمد شناسایی‌شده را تایید کرده و به‌زودی باید پرداخت کند.
هنگامی که کارفرما مبلغ تایید شده را پرداخت کند، این حساب کاهش پیدا می‌کند و حساب “بانک” بدهکار می‌شود.

 ۴. پیش‌دریافت پیمانکاری

گاهی قبل از شروع پروژه یا در حین انجام آن، بخشی از مبلغ قرارداد به پیمانکار پرداخت می‌شود؛ برای مثال به‌عنوان ضمانت اجرا یا تأمین هزینه‌های اولیه پرداخت صورت می‌گیرد. این مبلغ در ابتدا درآمد محسوب نمی‌شود، چون هنوز کاری انجام نشده است!

نوع حساب: بدهی
کاربرد: نشان‌دهنده تعهد پیمانکار که در آینده در ازای این پول، پروژه را اجرا می‌نماید.
وقتی کار انجام شود و درآمد آن شناسایی شود، این حساب به‌تدریج بسته می‌شود.

 ۵. ضمانت‌نامه‌ها و ذخیره زیان پیمان

الف) ضمانت‌نامه‌ها (سپرده‌های تضمینی):

در بسیاری از قراردادهای پیمانکاری، پیمانکار موظف است ضمانت‌نامه‌هایی را  به کارفرما بدهد (برای مثال ضمانت‌نامه پیش‌پرداخت، حسن انجام کار، شرکت در مناقصه). این‌ها ابزارهایی برای اعتمادسازی هستند.

نوع حساب: دارایی یا خارج از ترازنامه (بسته به نوع ضمانت‌نامه)
کاربرد: به‌صورت یادداشت توضیحی در صورت‌های مالی ثبت می‌شود ، اما در برخی موارد در حساب‌های انتظامی نیز وجود دارند.

ب) ذخیره زیان پیمان:

اگر در جریان اجرای پروژه، برآورد شود که کل هزینه‌ها از درآمد قرارداد بیشتر می‌شود، باید از ابتدا زیان پروژه را شناسایی کنیم.

نوع حساب: هزینه (هزینه زیان پیمان) و بدهی (ذخیره زیان پیمان)
کاربرد: طبق اصول حسابداری، باید زیان‌های قطعی یا احتمالی را در همان دوره‌ای که شناسایی می‌شوند، ثبت کنیم.

پیشنهاد مطالعه: نحوه محاسبه حقوق و دستمزد دقیق | گام‌ به‌ گام و کاربردی

نکات کلیدی و چالش‌ها در حسابداری پیمانکاری

در حسابداری پیمانکاری، علاوه‌بر ثبت‌های استاندارد، برخی نکات و چالش‌های عملی هم وجود دارند که توجه به آن‌ها برای ثبت دقیق و جلوگیری از بروز اختلافات بسیار مهم است. در ادامه به مهم‌ترین موارد اشاره می‌کنیم:

 ۱. کنترل دقیق اسناد و مدارک هزینه
یکی از اصلی‌ترین الزامات، نگهداری فاکتورها، قراردادهای فرعی، حواله‌ها و رسیدهای مالی مرتبط با پروژه است. این اسناد مبنای تهیه صورت‌وضعیت‌ها هستند و در صورت نبود یا نقص آن‌ها، ممکن است کارفرما مبلغ هزینه‌کرد را نپذیرد یا آن را کاهش دهد.

 ۲. چالش در تعیین دقیق درصد پیشرفت کار
در روش درصد پیشرفت کار، درآمد به‌صورت مرحله‌ای ثبت می‌شود. اما تعیین این درصد به‌صورت دقیق معمولاً دشوار است و به بررسی‌های فنی و کارشناسی نیاز دارد. گاهی اختلاف بین تیم فنی و مالی در این مورد می‌تواند منجر به اشتباه در ثبت درآمد شود.

 ۳. اختلاف در پذیرش صورت‌وضعیت‌ها
صورت‌وضعیت‌هایی که پیمانکار تهیه می‌کند، باید به تأیید کارفرما برسند. در بسیاری از پروژه‌ها، ممکن است کارفرما برخی اقلام را رد کند یا به دلایل فنی، بخشی از صورت‌وضعیت را بپذیرد. این اختلاف‌ها می‌توانند روی ثبت درآمد و مطالبات اثرگذار باشند.

۴. الزامات قانونی و مالیاتی برای پیش‌پرداخت‌ها و ضمانت‌نامه‌ها
مبالغ پیش‌دریافت شده و ضمانت‌نامه‌ها، مشمول قوانین مالیاتی و مقررات خاص هستند. اگر ثبت این موارد مطابق استانداردها نباشد، ممکن است باعث بروز مشکل در زمان رسیدگی مالیاتی یا حسابرسی شود. همچنین برای ضمانت‌نامه‌ها معمولاً باید مستندات بانکی و قراردادی دقیق نگهداری شود.

حسابداری پیمانکاری، حوزه‌ای تخصصی و در عین حال حساس در دنیای حسابداری است که نیازمند دقت بالا، شناخت کامل از مفاهیم و تسلط بر استانداردهای مالی است. اگرچه پیچیدگی‌هایی در حسابداری پیمانکاری وجود دارد، اما با شناخت دقیق مفاهیم و اجرای اصولی ثبت‌ها، می‌توان شفافیت مالی پروژه را افزایش داد و از بروز اختلافات یا زیان‌های آتی جلوگیری کرد. این موضوع، به‌ویژه برای حسابداران، مدیران مالی و پیمانکاران حرفه‌ای، امری ضروری و غیرقابل چشم‌پوشی است. دوره‌های حسابداری ویژه بازار کار جهاد دانشگاهی شریف، شما را برای ورود به دنیای حرفه‌ای حسابداری آماده می‌کند.